Oliver Wheeler, Rail Delivery Group
Railway 200 nodigt ons uit om na te denken over de ongelooflijke impact die stations hebben gehad op de vormgeving van de moderne wereld. De introductie van de spoorwegen verbond gemeenschappen, voedde industrieën en zelfs de standaardtijd, maar het zijn de stations zelf die de sleutel vormen tot inzicht in hoeveel meer de spoorwegen te bieden hebben. Op het eerste gezicht lijken stations slechts tussenstops, waar reizigers een kaartje kunnen kopen en de trein kunnen nemen. Hun verhaal gaat echter veel dieper. Terugkijkend op de afgelopen 200 jaar, kun je iets rijkers en verstrekkenders in hun nalatenschap vinden.
In de begindagen van het treinverkeer was stationsontwerp geen prioriteit. Het is misschien niet verrassend dat veel van de kenmerken van de eerste stations gebaseerd waren op het vervoermiddel dat ze al snel zouden overnemen: de door paarden getrokken koets. Passagiers op de eerste spoordiensten genoten niet eens de luxe van een perron, maar moesten in plaats daarvan op de open wagons stappen waar ze een reis beleefden waarbij velen stikten in de rookpluimen die de voorste locomotief uitspuugde. De opening van de Manchester-Liverpoolspoorweg in 1830 markeerde niet alleen de eerste intercitytrein, maar ook wat beschouwd kan worden als de eerste speciaal gebouwde stations. Deze stations waren verre van groots, maar boden iets geheel nieuws: loketten, wachtruimtes en perrons die passagiers beschermden tegen de elementen. Met de komst van het spoor werden steden snel toegankelijker, zichtbaarder en vaak welvarender. Gemeenschappen die voorheen geïsoleerd waren, kwamen dichter bij de rest van het land te staan en stations werden al snel een symbool van kansen en groei.
In het Victoriaanse tijdperk verspreidden de spoorwegen zich over het hele land, gepaard gaand met een ambitieus programma voor de bouw van stations. Grote stations, zoals St. Pancras en York, werden symbolen van burgertrots. Tegelijkertijd kregen kleinere steden en dorpen stations van lokaal belang, die hun regionale identiteit weerspiegelden. Deze stations waren niet alleen functioneel; ze waren ontworpen om het karakter van hun gemeenschappen te complementeren. Stations brachten banen, bedrijven en nieuwe handelsmogelijkheden. Hotels, cafés en marktkramen floreerden, terwijl nieuwe mogelijkheden voor woon-werkverkeer, onderwijs en vrijetijdsreizen ontstonden. Voor veel steden was het station de toegangspoort tot de rest van de wereld en vormde het de identiteit van de gemeenschap.
Vóór de komst van televisie en internet waren stations vaak de eerste plek waar het laatste nieuws werd gebracht door speciale postauto's op bepaalde treindiensten. Families kwamen bijeen om afscheid te nemen of dierbaren te verwelkomen. Soldaten vertrokken naar de oorlog en keerden terug voor een emotionele reünie. Het station werd een centrale plek voor de belangrijkste momenten in het leven. Naast het transport speelden stations een belangrijke rol in de vorming van de lokale identiteit. De architectuur, de geluiden van vertrekkende treinen en zelfs de geur van kolen werden onderdeel van het ritme van het dagelijks leven. In die zin overstegen stations hun functionele rol en werden ze een integraal onderdeel van het culturele weefsel van hun gemeenschappen.
De 20e eeuw bracht zowel vooruitgang als uitdagingen. De opkomst van auto's, bussen en vliegreizen leidde tot een afname van het treinverkeer. Het Beeching Report (gepubliceerd in 1963) adviseerde om duizenden kilometers aan spoorlijnen te sluiten die als 'onrendabel' werden beschouwd, evenals meer dan 2000 stations, waarvan vele zich op het platteland of in arbeiderswijken bevonden. De sluitingen leidden niet alleen tot verlies van vervoersmogelijkheden, maar ook tot een gevoel van afzondering voor steden en dorpen die plotseling geen spoorverbindingen meer hadden met de rest van de wereld. De sluiting van een station symboliseerde vaak het verlies van status en kansen. Als literaire tekst werden de pagina's met alfabetisch geordende stations die gesloten moesten worden in het Beeching Report door hedendaagse media veracht, omdat ze leken op namen op een oorlogsmonument. Deze sombere lijst inspireerde onmiddellijk een redactioneel artikel in The Guardian getiteld 'Lament', dat eindigde met: 'Yorton, Wressle en Gospel Oak, de rijkdom van jullie erfgoed is voorbij. We zullen niet meer bij jullie stilstaan; want Dr. Beeching stopt voor niets'. Veel gemeenschappen verzetten zich echter tegen deze neergang. Sommige voerden met succes campagne om hun stations te behouden, terwijl andere leegstaande gebouwen een nieuwe bestemming gaven als bibliotheken, buurthuizen en kleine bedrijven, en zo hun lokale betekenis behielden.
De afgelopen jaren is de houding ten opzichte van treinstations veranderd. Met het groeiende bewustzijn van klimaatverandering, congestie en regionale ongelijkheid is spoorvervoer opnieuw in opkomst als oplossing. Stations zijn opnieuw belangrijke maatschappelijke troeven geworden, waarbij veel ooit verwaarloosde stations nieuw leven zijn ingeblazen en een nieuwe bestemming hebben gekregen. Sommige zijn zelfs omgevormd tot erfgoedcentra, co-workingruimtes en culturele locaties. Herontwikkelingen zoals Birmingham New Street hebben stations omgetoverd tot multifunctionele knooppunten, terwijl kleinere stations, zoals die in Hebden Bridge, een aanzienlijke impact hebben gehad op lokale gemeenschappen en bedrijven die de groeiende vrijetijdsmarkt ondersteunen. Voor mensen in landelijke of autovrije gebieden zijn stations een levensader en bieden ze essentiële verbindingen. Nieuwe stations in plaatsen zoals Cranbrook in Devon en Barking Riverside in Londen creëren kansen voor huisvesting en economische groei. Stations dienen ook als overstappunten voor verschillende vervoerswijzen, van bussen en trams tot fietsen, wat de mogelijkheden voor duurzaam reizen bevordert.
Vooruitkijkend zullen treinstations een centrale rol blijven spelen in de Britse transportinfrastructuur. Nu het land verdergaat met plannen voor hogesnelheidstreinen, stadsvernieuwing en plattelandsvernieuwing, moeten stations nauw verbonden blijven met de gemeenschappen die ze bedienen. De beste stations weerspiegelen lokale behoeften, bevorderen sociale interactie en stimuleren burgertrots. Van lokale kunsttentoonstellingen tot door de gemeenschap beheerde tuinen op perrons: de mogelijkheden voor stations om zowel als transportknooppunt als gemeenschapsruimte te dienen zijn eindeloos. Het treinstation maakt al bijna twee eeuwen deel uit van het Britse leven en hun ware waarde ligt niet alleen in de vertrekborden of de kaartverkoop, maar in de manier waarop ze mensen met elkaar verbinden, nieuwe mogelijkheden creëren en onze steden en dorpen in beweging houden.
