Mae deall sut yr adeiladodd ranbarth yn rhan o arwyddocâd yr S&DR.
Ni fyddai ein llinell ni, yr S&DR, erioed wedi bodoli fel y gwyddom amdani heb beirianneg Tyneside NEU sgil busnes y Crynwyr. Roedd eu buddsoddiad yn ddirfodol i linell 1825 ac i Ystâd Middlesbrough ym 1830, ond yna parhaodd ar gyflymder llawn o dan Syr Joseph Pease (1799-1872), y dywedir fel arfer bod ei gwmnïau yn cyrraedd 10,000 o weithwyr.
Fodd bynnag, mae ei stori* fel arfer yn ymwneud â Darlington, ei dai crand a’i wleidyddiaeth yn hytrach na’r cyfuniad busnes integredig o estyniadau rheilffordd, pentrefi newydd a phyllau glo ym maes glo Durham. Mae’r sgwrs yn nodi ei ddeg pwll glo erbyn 1869 gydag estyniadau olynol i gwmnïau rheilffordd S&DR, yn arbennig llwybr 1858 gan ddefnyddio mwy o lethrau i gyrraedd dyffryn Deerness yn Esh Winning, un o bentrefi a adeiladwyd gan y Crynwyr lle mae haneswyr yn dod o hyd i gynllun llesol gwell gydag ysgolion ac ati.
*Fel mewn rhifynnau o’r Northern Echo Memories a’n Gweithdy yn Nhŷ Cwrdd Darlington: https://www.sdr1825.org.uk/wp-content/uploads/2023/12/The-Quaker-Line-Alan-Townsend-Ed.pdf
Mae'r sgwrs rhad ac am ddim hon yn rhan o gyfres o ddarlithoedd S&DR sy'n mynd ymlaen drwy'r Haf. Rhoddir y sgwrs gan yr Athro Alan Townsend, Is-Gadeirydd Cyfeillion Rheilffordd Stockton a Darlington, Athro Emeritws Daearyddiaeth, Prifysgol Durham.
Sefydlwyd Cyfeillion yr S&DR yn 2013 i ddiogelu a hyrwyddo treftadaeth y rheilffordd, ynghanol pryderon bod yr hyn a oedd ar ôl o’r rheilffordd dan fygythiad oherwydd esgeulustod ac ailddatblygiad.
Wedi'u ffurfio o ystod eang o bobl o bob cefndir, gyda brwdfrydedd cyffredin dros ein treftadaeth reilffyrdd ac arbenigedd unigol sylweddol, mae gan y Cyfeillion gyfoeth o wybodaeth am hanes y lein.