Heddiw (15 Ebrill, Diwrnod Celf y Byd) dadorchuddiwyd yr 20 o weithiau celf rheilffyrdd mwyaf poblogaidd y DU yn dilyn pleidlais fyd-eang a gynhaliwyd fel rhan o ddathliad o 200 mlynedd o’r rheilffordd fodern.
Gwahoddir y rhai sy’n hoff o gelf a’r rhai sy’n frwd dros y rheilffyrdd yn awr i ddewis enillydd llwyr i’w gyhoeddi ar 9 Mehefin, sef pen-blwydd yr arloeswr rheilffyrdd George Stephenson.
Mae gweithiau enwog gan JMW Turner ac Eric Ravilious wedi’u cynnwys yn yr 20 olaf, ynghyd â chwe gwaith gan yr arlunydd rheilffyrdd enwog Terence Cuneo a dau gan Norman Wilkinson, y mae ei baentiadau i’w gweld mewn posteri teithio poblogaidd. Mae’r rhestr fer yn cynnwys gweithiau celf gan 14 o artistiaid, gan gynnwys yr arlunwyr benywaidd Anna Todd, Ann Emily Carr a Grace Lydia Golden.
Dewiswyd yr 20 gwaith celf gorau trwy bleidlais gyhoeddus o restr hir o 200 a luniwyd gan Art UK, cartref celf y genedl ar-lein, fel rhan o bartneriaeth gyda Railway 200, ymgyrch daucanmlwyddiant y rheilffyrdd i ddathlu dyfais Brydeinig a newidiodd y byd. Cafodd bron i 4,000 o bleidleisiau eu bwrw.
Daw’r rhestr fer o 11 o gasgliadau cyhoeddus ledled Cymru, Lloegr a’r Alban, gan gynnwys yr Amgueddfa Reilffordd Genedlaethol, Hopetown Darlington a’r Amgueddfa Post. Mae’r bleidlais gychwynnol yn amlygu ehangder y sefydliadau sy’n dal gweithiau celf cyhoeddus, yn amrywio o’r Oriel Genedlaethol ac Oriel Gelf Aberdeen i Fwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro a Royal Holloway, Prifysgol Llundain.
Gall unrhyw un cofrestru ar gyfer y bleidlais derfynol i ddewis ffefryn y genedl a bydd y bleidlais yn cau am hanner nos ddydd Sul, 1 Mehefin. Mae Art UK hefyd yn cynnal arddangosfeydd ar-lein o'r ddau rhestr fer a rhestr hir neu weithiau celf.
Dywedodd y Gweinidog dros Dreftadaeth, y Farwnes Twycross: “Ers dwy ganrif, mae ein rheilffyrdd wedi cludo teithwyr a nwyddau yn ogystal ag ysbrydoli creadigrwydd artistig ledled Prydain.Mae’r casgliad rhyfeddol hwn yn dangos pa mor ddwfn y mae trenau wedi’u gwau i’n gwead diwylliannol.
Rwy’n falch iawn o weld cymaint o amrywiaeth ar y rhestr fer ac yn annog pawb i ddathlu’r deucanmlwyddiant hwn drwy edrych ar y gweithiau celf gwych hyn a phleidleisio dros eu ffefryn.”
Dywedodd Alan Hyde o Railway 200: “Mae’r rheilffordd wastad wedi bod yn ffynhonnell ysbrydoliaeth i artistiaid, gan helpu i gyfoethogi ein bywydau diwylliannol. Gobeithiwn, ym mlwyddyn daucanmlwyddiant y rheilffordd, y bydd y rhai sy’n hoff o gelf yn teithio ar y trên i fwynhau’r gorau o gelf a ysbrydolwyd gan y rheilffyrdd yn uniongyrchol a helpu i ddewis ffefryn y genedl.”
Ychwanegodd Andrew Ellis, Prif Weithredwr Art UK: “Mae cymaint o weithiau celf gwych o drenau a’r rheilffordd yng nghasgliad cenedlaethol y DU ac ar Art UK. Mae’r bleidlais gyhoeddus gyntaf hon wedi lleihau hyn i 20 o weithiau celf y mae’n rhaid dewis enillydd ohonynt yn awr. O ystyried y rhestr fer, bydd hon yn dipyn o her, ac ni allaf aros i weld pa un a ddewisir fel ‘hoff waith celf rheilffyrdd y DU’ yn y byd!”
Bydd y paentiadau’n cael eu harddangos yn Oriel Railway 200 mewn arddangosfa ar wefan Art UK tan 31 Rhagfyr 2025.
Mae Railway 200 yn coffau agoriad Rheilffordd Stockton a Darlington (S&DR) ym 1825 pan yrrodd George Stephenson Locomotion No.1 pellter o 26 milltir rhwng Shildon, Darlington a Stockton yng Ngogledd Ddwyrain Lloegr. Fel rhan o Railway 200, mae'r digwyddiad hanesyddol hwn hefyd yn cael ei ddathlu gyda gŵyl ryngwladol naw mis o'r enw S&DR200.
Yr 20 o weithiau celf ar y rhestr fer
Trên Diesel ar Lan Llyn Bassenthwaite, ger Keswick, Cumberland, gan Barber (yn weithredol c.1950–1961), Amgueddfa Reilffordd Genedlaethol.
Trên Glas yn yr Harbwr Bowlio, 1965, gan Terence Tenison Cuneo (1907–1996), Amgueddfeydd Glasgow Life.
Ar Drên i Gymru, gan Frank Wootton (1911–1998), Amgueddfa Reilffordd Genedlaethol.
Cyffordd Clapham, 1961, gan Terence Tenison Cuneo (1907–1996), Amgueddfa Reilffordd Genedlaethol.
'Crwydrwr Crimson', 1992, gan Philip D. Hawkins (g.1947), The Post Museum.
Gorsaf Euston: Llwytho'r Swyddfa Bost Deithiol, 1948, gan Grace Lydia Golden (1904–1993), The Post Museum.
Hwyaid Gwyllt, 1980au, gan Ann Emily Carr (g.1929), Hopetown Darlington.
Glaw, Stêm a Chyflymder - Rheilffordd y Great Western, 1844, gan Joseph Mallord William Turner (1775–1851), Yr Oriel Genedlaethol, Llundain.
Gwasanaeth gyda'r Nos, 1955, gan David Shepherd (1931–2017), Amgueddfa Reilffordd Genedlaethol.
Rheilffordd Talyllyn ar Draphont Dolgoch, 1967, gan Terence Tenison Cuneo (1907–1996), Oriel Gelf ac Amgueddfa Russell-Cotes.
Yr 'Coronation Scot' esgynnol Shap Fell, Cumbria, 1937, gan Norman Wilkinson (1878–1971), Amgueddfa Reilffordd Genedlaethol.
Y Dydd yn Dechreu, 1946, gan Terence Tenison Cuneo (1907–1996), Amgueddfa Reilffordd Genedlaethol.
Siop Codi Hyde Park Works Cwmni Locomotifau Gogledd Prydain, Glasgow, 1924, gan Ralph Gordon Tetley (1910–1985), Amgueddfa Reilffordd Genedlaethol.
Agoriad Rheilffordd Stockton a Darlington, 1825, 1949, gan Terence Tenison Cuneo (1907–1996), Amgueddfa Reilffordd Genedlaethol.
Yr Orsaf Reilffordd, 1862, William Powell Frith (1819–1909), Royal Holloway, Prifysgol Llundain.
Y Cymdeithion Teithiol, 1862, gan Augustus Leopold Egg (1816–1863), Ymddiriedolaeth Amgueddfeydd Birmingham.
Trên yn croesi Traphont Monsal Dale, gan Norman Wilkinson (1878–1971), Amgueddfa Reilffordd Genedlaethol.
Tirwedd Trên, 1940, gan Eric Ravilious (1903–1942), Oriel Gelf ac Amgueddfeydd Aberdeen.
Golygfa o Gerbyd Rheilffordd; Dechreu y Cerbyd, gan Anna Todd (g.1964), Bwrdd Iechyd Prifysgol Caerdydd a'r Fro.
Gorsaf Waterloo, 1967, gan Terence Tenison Cuneo (1907–1996), Amgueddfa Wyddoniaeth.