Terry DaviesTerry Davies van de Railway Philatelic Group bekijkt de geschiedenis van de reizende postkantoren: 1838 tot 2004
Sinds de komst van de spoorwegen is er een sterke wisselwerking tussen spoor en post.
Zodra de spoorlijn Liverpool-Manchester in 1830 werd geopend, begon het postkantoor post per spoor tussen de twee steden te vervoeren.
Aanvankelijk werd de hele postwagen op een platte wagen gezet, maar later werd de spoorweg alleen nog maar bemand met postzakken.
In 1838 werden de Travelling Post Offices (TPO's – aanvankelijk Railway Post Offices genoemd) geïntroduceerd, waarbij de post in de trein werd gesorteerd terwijl deze reed.
De vroegst bekende gedateerde TPO-handstempel in Groot-Brittannië dateert van januari 1870, op de North-West TPO Night Down (weg van Londen). Toen de TPO-routes veranderden, waren nieuwe handstempels nodig. De laatste TPO's liepen in januari 2004.
Vanaf 1863 was het mogelijk om een brief rechtstreeks op een TPO te posten, waarvoor een extra 'te late vergoeding' betaald moest worden. De onderstaande afbeelding laat zien dat de te late vergoeding niet betaald was en dat er 4d porto betaald moest worden.
Stationskantoren: 1840 tot heden
Omdat er zoveel post per spoor werd vervoerd, werden er postkantoren op stations ingericht om de inkomende post te sorteren en zo de druk op de lokale kantoren te verlichten. Hun stempels zijn te herkennen aan de vermelding 'Station', 'Stn', enz.
Krantenpostzegels: 1855 tot 1990
Met de afschaffing van de krantenbelasting in 1855 nam de verkoop een hoge vlucht en vervoerden spoorwegen kranten in bulk of per stuk door het hele land. Speciale krantenzegels werden gebruikt om aan te tonen dat de belasting was betaald, waarbij elke spoorwegmaatschappij zijn eigen ontwerpen gebruikte. British Rail beëindigde de krantendienst in de jaren negentig.
Spoorweg-subkantoren: 1856 tot 1905
Het postkantoor realiseerde zich dat reizende postkantoren door dorpen reden op weg naar een verre stad, vanwaar de post vervolgens via de weg terug naar diezelfde dorpen werd gebracht. Het was uiteraard sneller om post af te leveren voor deze (en omliggende) dorpen onderweg, en deze werden aangewezen als spoorwegsubkantoren, met de letters 'RSO' in de onderste regel van het adres (net als moderne postcodes). RSO's waren in gebruik van 1856 tot 1905, toen de wegen aanzienlijk verbeterd waren. Toen de RSO's in 1905 werden afgeschaft, werd de letter R simpelweg van het handpostzegel verwijderd.
Spoorwegen op postzegels: 1860 tot heden
De eerste postzegel waarop een locomotief stond, was een postzegel uit New Brunswick (nu onderdeel van Canada), uitgegeven in 1860.
De meeste landen hebben postzegels uitgegeven met een spoorwegthema, ook al is er geen duidelijk verband tussen het land en de afgebeelde locomotief.
De eerste spoorwegzegels die Royal Mail uitgaf, waren de postzegels uit 1975 ter gelegenheid van het 150-jarig jubileum van de openbare spoorwegen.
Pakketpostzegels: jaren 1870 tot 1970
In tegenstelling tot brieven heeft het postkantoor nooit het monopolie op het vervoer van pakketten gehad. Vanaf de jaren 1870 werden de spoorwegen op dit gebied actief.
Om aan te tonen dat de vergoeding was betaald, ontwierpen de spoorwegen hun eigen pakketzegels, waarvan sommige behoorlijk uitgebreid waren. Ze produceerden ook zegels voor specifieke items, zoals graanmonsters of landbouwproducten.
Spoorwegbriefzegels: 1891 tot heden
Door een touwtje om een brief te binden en deze zo te vermommen als een 'pakket', realiseerden mensen zich dat treinen gebruikt konden worden als een 'expresbrief'-dienst. Om deze inbreuk op hun monopolie te stoppen, stemde het postkantoor ermee in dat de spoorwegen een brief, uitsluitend binnen de Britse Eilanden, mochten vervoeren tegen betaling.
De dienst werd in 1891 geïntroduceerd en een standaardontwerp voor de spoorwegbrievenpostzegel werd door enkelen gebruikt, maar slechts een handvol gebruikte hun eigen ontwerp.
Er moest een normale postzegel op de brief worden geplakt en het tarief voor de spoorwegen was twee keer zo hoog als het porto. Omdat de posttarieven varieerden, drukten de spoorwegen hun bestaande voorraad postzegels over.
In de jaren twintig stopten de spoorwegen met het gebruik van specifieke brievenzegels en gebruikten in plaats daarvan pakketzegels. Men denkt dat dit te wijten was aan de talrijke wijzigingen in het posttarief (alleen al tussen 1915 en 1923 waren er vijf), waardoor deze zegels veelvuldig moesten worden overgedrukt of herdrukt.
Na de nationalisatie in 1948 zette British Rail de dienstregeling voort tot juni 1984. Op dat moment was de koppeling met het posttarief verbroken en was het BR-tarief gestegen tot £ 2,08.
Een aantal bewaard gebleven (historische) spoorwegmaatschappijen hebben ook postzegels uitgegeven, meer voor publiciteit dan voor het 'verzenden van een enkele postbrief per spoor', maar er zijn er maar weinig die dat nog doen.
Post Office Underground Railway: 1927 tot 2003
Het postkantoor exploiteerde ook een eigen automatische spoorlijn in Londen, die postzakken vervoerde tussen de belangrijkste spoorwegterminals en sorteercentra. De lijn is bewaard gebleven en omgebouwd tot een toeristische attractie voor Rail-Mail.
Postzegels van luchtwegen: vanaf 1933
In 1933 startte de Great Western Railway een luchtpostdienst tussen Cardiff en Plymouth, waarvoor opnieuw een vergoeding betaald moest worden.
Een jaar later, in 1934, richtten de vier grote spoorwegmaatschappijen (Great Western, London en North Eastern, London Midland en Scottish, Southern) samen met Imperial Airways Railway Air Services op om post in bulk en losse brieven te vervoeren. Hun opvolger, British European Airways, gaf ook luchtpostzegels uit.
Voor meer informatie, bezoek de Spoorwegfilatelistische Groep website of Facebookpagina.
Voor het eerst gepubliceerd in RAIL magazine, juni 2025
